گرده افشانی
گرده افشانی گیاهان توسط زنبور عسل
امروزه زنبورداری بعنوان یکی از رشته های کشاورزی در تمام جهان به رسمیت شناخته شده است . رشته ای که بدون وجود آن موفقیت در یک عده از رشته های کشاورزی غیر ممکن می باشد . زنبوردان عسل هنگام جمع آوری شهد و گرده گیاهان مقداری گرده گل به بدنشان می چسبد و وقتی که روی گل بعدی برای جمع کردن گرده گل یا شهد گل می نشینند . گرده های زیادی که روی بدنشان چسبیده بود نا خدآگاه تعدادی بروی مادگی این گل افتاده و یکی از آنها را بارور نموده ، تشکیل میوه یا بذر می دهد و بدینوسیله محصول میوه باغ نیز زیادتر می گردد.
بازدهی گرده افشانی در رابطه با فاصله کندو از مزرعه :
زنبور عسل می تواند در صورت لزوم برای تهیه شد و گرده گل فاصله زیادی را طی کند ولی در صورتی که منابع شهد و گرده در نزدیکی کندو باشد زنبوران راه های دور نمیرند . طبق مطالعات Eihert در سال 1933 کلنیهای زنبور عسل از مزرعه ای که در فاصله 5/11 کیلومتری قرار داشت شهد به کندو آوردند ولی زنبوران همین کندو وقتی منابع شهد در فاصله 800 متری فراوان شد دیگر به راههای دور پرواز نکردند . مطالعه زنبوران علامتگذاری شده نشان داده که اگر چه این زنبوران تا فواصل بیشتر از 6/5 کیلومتری دیده شده اند ولی اگثر آنها در فاصله تا شعاع 4 کیلومتری فعالیت می کردند و در مواردی که شهد فراوان بوده دیگر بیشتر از 600 متری از کندو دور نشدند.
آنچه مسلم است میزان تولید هر کندو بستگی به فاصله آن از منبع شهد و جمعیت کلنی دارد هر چه این فاصله کمتر باشد به همان نسبت میزان تولید بیشتر می شود .
جدول زیر میزان تولید عسل را در 3 کلنی با جمعیت یکسان و شرایط برابر و نسبت به فاصله کندو ها از یک باغ سیب نشان می دهد.
فاصله به متر |
متوسط تولید هر کندو به کیلوگرم |
در مرکز باغ |
6 |
در مرز باغ |
8/4 |
600 |
3 |
1200 |
9/0 |
این ارقام مربوط به عسل حاصل از شکوفه های سیب در فاصله زمانی محدود می باشد و نباید با کل تولید سالانه کندو اشتباه شود . باید توجه داشت که میزان گرده حمل شده به کندو نیز با فاصله کندوها تا باغ سیب نسبت عکس داشته است .
هر چه فاصله کندو تا منابع شهد و گرده بیشتری باشد به همان اندازه زنبوران کارگر کمتری فرصت پیدا می کند تا از گلها شهد و گرده بردارند و قسمت زیادی از وقت خود را در آمد و رفت می گذرانند . به طور کلی زنبوران عسل برای تهیه شهد وقت بیشتری صرف می کنند تا تهیه یک محموله گرده . لذا کم کردن فاصله کندوها از باغ یا مزرعه به میزان بازدهی گرده افشانی زنبوران عسل می افزاید .
شرایط کندو های مورد نیاز برای هر مزرعه یا باغ و نحوه استقرار آنها :
ارائه یک فرمول کلی برای تعداد کلنی های مورد نیاز در یک هکتار از گیاه زراعی برای گرده افشانی مفید و موثر و منطقی به نظر نمی رسد . زیرا عواملی مثل تعداد زنبوران یک کلنی و سایر حشرات گرده افشان در منطقه ، وجود گیاهان و سایر محصولات کشاورزی که باعث جلب زنبوران عسل می شود و سطح زیر کشت گیاه مورد نظر و یا تراکم گیاه در تعیین فرمول مناسب دخالت دارند . شاید مناسبترین را این باشد که تعداد کندوها را در واحد سطح به تدریج زیاد کنیم و میزان محصول را که در اثر گرده افشانی افزایش یافته است اندازه گیری کنیم تا جائی که با اضافه کردن تعداد کندوها دیگر بر میزان محصول اضافه نشود . گاهی نیز تعداد زنبوران عسل در واحد سطح مزرعه یا باغ را مورد مقایسه قرار می دهند. اما به عنوان نمونه برای یک هکتار مزرعه کلزا در حدود 40 تا 50 کلنی مناسب می باشد. اگر در منطقه ای 10 هکتار کلزا وجود دارد . برای گرده افشانی بهینه 400 تا 500 کلنی مناسب می باشد . بهترین روش استقرار کندوها در یک مزرعه باید به نحوی باشد که زنبورها بتوانند به طور یکنواخت کل آن منطقه را تحت پوشش چرای خود قرار دهند . باید توجه داشت که پرواز مفید زنبور عسل در شرایط وفور شهد به شعاعی کمتر از 5/2 کیلومتر و یا گاهی تا زیر یک کیلومتر می باشد . بنابر این اگر وسعت منطقه زیاد باشد باید کندو ها را در واحدهای متعدد و به گونه ای قرار داد که کل منطقه زیر پوشش پرواز زنبوران قرار گیرد . اگر وسعت منطقه کم باشد می توان کندوهای مورد نظر را در یک محل مثلاً وسط مزرعه یا باغ قرار داد.
عوامل موثر در گرده افشانی توسط زنبور عسل :
زنبور عسل یکی از مهمترین و موثرترین عوامل گرده افشانی محسوب می شود . درجه موفقیت این حشره در گرده افشانی تحت تاثیر عوامل مختلف ، متفاوت است .
1 – رفتار خود زنبور عسل:
در بعضی از نژاد ها فعالیت چرای زنبوران در مزرعه و باغ ها برای جمع آوری شهد گل بیشتر از نژاد های دیگر می باشد .
2 – تاثیر عوامل اقلیمی :
عوامل اقلیمی که روی فعالیت گرده افشانی زنبور عسل موثر است عبارتند از : درجه حرارت محیط ، نور ، رطوبت و باد .
تعیین ارزش افزوده محصولات کشاورزی در رنبور عسل :
گرده افشانی توسط زنبور عسل علاوه بر ازدیاد محصول کیفیت محصول را بالا برده و گاهی مانع از آفت زدگی محصول می گردد. چون زنبور عسل خود حشره ای تمیز و پاک بوده و هرگز به محیط های آلوده نزدیک نمی شود تا عامل انتقال آفات گردد .
V.P.D = میزان نقش زنبوران عسل در کشاورزی .
=Vمیانگین ارزش محصول در طی 3 سال گذشته
D= وابستگی محصولات به گرده افشانی حشرات .
P = تناسب بین گرده افشانی ها و زنبور عسل .
1 - در این محاسبات به ازدیاد مستقیم و ارزش محصولا اهمیت داده می شود .
2 – فرض بر این است که غیر از زنبور عسل سایر حشرات در گرده افشانی نقش دارند .
انواع مختلف گرده افشانی :
عمل انتقال دانه گرده از قسمت نر به مادگی یک گل را گرده افشانی می گویند . گرده افشانی بر دو قسم است .
1 – گرده افشانی مستقیم که ممکن است به دو صورت انجام شود :
الف – بدون دخالت عوامل گرده افشان .
ب – با کمک عوامل گرده افشان .
2 – گرده افشانی غیر مستقیم :
انتقال دانه گرده از بساک گل یک گیاه به کلاله مادگی گیاه دیگر که دارای فرمول ژنتیکی متفاوتی است . این عمل همیشه به وسیله عوامل خارجی گرده افشان و معمولاً توسط حشرات و باد انجام می شود .
چگونگی عمل گرده افشانی گیاهان به وسیله زنبور عسل :
هنگام جمع آوری شهد و گرده گیاهان مقداری گرده گل به بدن زنبوران عسل می چسبد و وقتی که روی گل بعدی برای جمع آوری گرده گل یا شهد می نشیند گرده های اضافی که روی بدنشان چسبیده بود روی مادگی گل افتاده و آن را بارور و تشکیل میوه یا بذر میدهد و سبب افزایش محصول می شود . زنبوران عسل قدرت زیادی برای عمل گرده افشانی دارد ، بطوری که : زنبور عسل برای تهیه یک کیلو گرم عسل باید 6 تا 8 میلیون گل را ملاقات کند . در طول سال زنبوران یک کندو 60 میلیون بار از کندو خارج می شوند و هر با حدود 90 گل را ملاقات می نمایند و به کندو باز میگردند .
دلایل برتی و موفقیت بیشتر زنبور عسل نسبت به سایر حشرات گرده افشان :
1 – جمعیت زیاد کلنی های زنبور عسل
2 – شعاع پرواز زنبور عسل
3 – وفاداری زنبور عسل به یک گونه گیاه تا پایان گل دهی.
4 – وفاداری زنبوران عسل به یک منطقه
5 – تاثیر کمتر سموم حشره کش روی زنبور عسل به دلیل تولید مثل بالا و رفتار آنها .
6 – اطلاعات بیشتر انسان در مورد پرورش ، تکثیر و نگهداری زنبور عسل .
7 – سازش و فعالیت در هر گونه شرایط آب و هوائی .
8 – فعالیت زمستانی زنبوران در روز های گرم زمستان .
9 – سهولت جابجائی کندوها زنبور عسل
جنبه های عمومی گرده افشانی و لقاح در نباتات :
اکثر قریب به اتفاق گیاهان برای تکثیر و تولید مثل به گرده افشانی نیازمندند . و نکته مهم و اساسی در این امر گرده افشانی به موقع و سریع می باشد . یعنی زمانی که کلاله آمادگی پذیرش دانه گرده را دارد گرده افشانی باید صورت گیرد . در گرده افشانی به موقع ، کیفیت و کمیت بذر و میوه بالا رفته ، محصول زودتر رسیده و دوام محصول روی گیاه بیشتر خواهد شد .
از مهمترین دلایل نیاز گیاهان به گرده افشانی حشرات عبارتند از :
1 – در بعضی از گلها اندام نر زودتر می رسد .
2 – در بعضی از گلها اندام ماده زود تر می رسد .
3 – در بعضی از گلها دانه گرده قدرت باروری همان گل را ندارد.
4 – در بعضی از گیاهان گلهای نر و ماده از هم جدا هستند .
5 – شکل خاص قرار گرفتن پرچمها و مادگی ، در بعضی از گیاهان ، کلاله مادگی بالاتر از پرچم ها قرار گرفته است .
آماده کردن کلنی های زنبور عسل برای گرده افشانی یک گیاه زراعی ویژه:
در انتقال کندوها به یک باغ یا مزرعه ، باید توجه داشته باشیم که زنبوران بارآور معمولاً دوست دارند که همان گیاهانی که در محل قدیم استفاده می کردند گرده و شهد جمع آوری کنند . به نظر می رسد که شهد و گرده موجود در کندو ، کارگران را به سمت گل هائی که این گرده ها و شهد ها از آنها گرفته شده است هدایت می کند و کارگران سراغ همان گلهائی میروند که گرده و شهد آنها عطر و طعم منابع قبلی را داشته باشد ولی در صورتی که تراکم گیاه مورد نظر زیاد باشد و گلهائی که قبلاً زنبوران استفاده می کردند در عسل جدید کم باشد زنبوران کارگر به سرعت به بهره برداری از نوش و گرده منبع جدید مبادرت می کنند . به همین لحاظ برای حداکثر بهره برداری از گرده افشانی زنبوران عسل باید کندوهای آنها را موقعی به باغ یا مزرعه منتقل نمود که حداکثر گیاه مورد نظر باز شده باشند و این گیاه از نظر مقدار شکوفه نسبت به گیاهان دیگر غالب باشد . در مواقعی که دوران گل دهی گیاه زراعی طولانی باشد ، بهتر است کندوها را در دسته های کوچک ولی در روزهای متوالی به مزرعه یا باغ انتقال داد .
هدایت زنبوران برای گرده افشانی گیاهان زراعی:
در مورد هدایت زنبوران به سمت گیاهان زراعی مورد نظر آزمایش های زیادی انجام گرفته است . این عملب می تواند با خوراندن شربتی که بوی گل یا گیاه مورد نظر داشته باشد انجام شود . این آزمایش ها بر اساس مطالعات و کشفیات فون فریش ، دانشمند آلمانی که رقص زنبوران عسل را تعبیر و تفسیر نموده بنا نهاده شده است . عطر گل در داخل شربت پراکنده می شود و این شربت را به زنبوران یک کلنی خورانده ، زنبوران بعد از خروج از کندو سراغ همان گلها خواهند رفت . امروزه در اکثر کشورهای جهان سعی می شود که بر تعداد جمعیت زنبورها مخصوصاً جمعیت های قوی و فعال خود بیفزایند تا بتوانند از آ«ها برای گرده افشانی محصولات استفاده کرده تا سود بیشتری را عاید خود کنند .
استفاده از کلنی های زنبور عسل برای گرده افشانی گیاهان زراعی :
برای بکار گیری موثر زنبور عسل در امر گرده افشانی گیاهان زراعی و درختان میوه ، مدیریت و هدایت کلنی ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است . کارشناسان امور گرده افشانی گیاهان زراعی به وسیله زنبوران عسل با تغییراتی که در کنترل کلنی ها می دهند می توانند آنها را برای گرده افشانی گیاهان زراعی خاص هدایت کنند . این کارشناسان با همکاری متخصصین اصلاح نژاد حتی توانسته اند لاین هائی از زنبور عسل به وجود آورند که فقط برای گرده افشانی گروه خاصی از گیاهان مفید واقع شوند . به عنوان مثال نژاد خاصی از زنبور عسل وجود دارد که به علت جثه کوچک و سایر ویژگی های مرفولوژیک و بیولوژیک ، برای گرده افشانی یونجه اختصاص یافته است .
فروشگاه لوازم زنبورداری جهانی واقع در شهرستان مرند استان آذربایجان شرقی یکی از مجهزترین فروشگاههای لوازم زنبورداری در منطقه شمال غرب کشور می باشد که در زمینه تولید و عرضه لوازم و تجهیزات و محصولات زنبوداری به صورت عمده و خرده فروشی با زنبوداران عزیز همکاری داشته و توانسته است با پشتکار و بروز رسانی مداوم و تهیه ملزومات زنبوداری درجه یک رضایت زنبوداران عزیز را فراهم آورد.
این فروشگاه توانسته است انواع لوازم زنبوداری تولید داخل و خارجی را برای اولین بار در سطح منطقه و کل ایران عرضه نموده و نمایندگی فروش اکثر تولید کنندگان داخلی را کسب نماید.
این فروشگاه جهت سهولت در خرید و تهیه ملزومات زنبوداری و بروز رسانی اطلاعات زنبوداران اقدام به راه اندازی کاملترین سایت زنبورعسل و فروشگاه لوازم زنبوداری نمموده است.
آدرس اینترنتی سایت زنبورعسل ایران
فروشگاه لوازم زنبوداری
آدرس :آذربایجان شرقی مرند فروشگاه لوازم زنبوداری جهانی 09144929484
سایت زنبور عسل ایران (لوازم زنبورداری جهانی) از سال 1388 با هدف ترویج و اشتراک گذاری مطالب زنبورداری توسط مدیر سایت مهندس امین جهانی از شهرستان مرند پایه گذاری گردید تا زنبورداران بتوانند در کنار هم از تجربیات یکدیگر استفاده نمایند . امید است با استفاده از مطالب ارائه شده در سایت گامی در جهت مدرنتر شدن صنعت زنبورداری برداشته باشیم.